ศึกษาวิเคราะห์เรื่องโลกในพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องโลกในปรัชญาตะวันออก 2) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องโลกในพุทธปรัชญาเถรวาท และ 3) เพื่อวิเคราะห์แนวคิดเรื่องโลกในพุทธปรัชญาเถรวาท เป็นการศึกษาเชิงคุณภาพ การศึกษาวิจัยครั้งนี้เป็นการศึกษาวิจัยทางเอกสาร โดยการศึกษาค้นคว้าและรวบรวมข้อมูลจากเอกสารปฐมภูมิและทุติยภูมิที่เกี่ยวข้องกับงานวิจัย
ผลการวิจัย พบว่า 1) ปรัชญาตะวันออก โดยเฉพาะปรัชญาอินเดียมีแนวคิดเรื่องโลกซึ่งสามารถสรุปได้ดังนี้ (1) คัมภีร์พระเวท ในแง่ที่เป็นเทพนิยายเชื่อว่าโลกและสรรพสิ่งเป็นผลิตผลจากเทพเจ้า และธรรมชาติทุกสิ่งถูกควมคุมโดยเทพเจ้า และในแง่ที่เป็นปรัชญาในแง่นี้เชื่อว่า สารัตถะที่แท้จริงมีเพียงหนึ่งเท่านั้น คือ สัตนั้นเอง (2) ปรัชญานยายะ มีทัศนะว่า โลกมีอยู่จริงเป็นสิ่งที่มีอยู่จริงโดยตัวเองประกอบด้วยปรมาณูเหลือคณา ส่วน กาละและเทศะเป็นความเชิงปรวิสัยมีอย่างกว้าง ๆ ไม่ขึ้นกับใคร (3) ปรัชญาไวเศษิกะ เชื่อว่าโลกและสิ่งต่าง ๆ ในโลกประกอบขึ้นด้วยปรมาณูของธาตุทั้ง 4 คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม (4) ปรัชญาสางขยะ มีทัศนะว่าประกฤติเป็นมูลเหตุของโลกและเป็นมูลเหตุให้เกิดสิ่งต่าง ๆ (5) ปรัชญาโยคะ มีทัศนะว่า สัมปโยคะหรือการรวมตัวของประกฤติกับปุรุษะนั้นเป็นจุดเริ่มแรกแห่งการวิวัฒนาการของโลกและสิ่งต่าง ๆ (6) ปรัชญามีมางสาเชื่อว่าพระเจ้ามิใช่เป็นผู้สร้างและผู้ทำลายโลก แต่เชื่อว่าโลกมีแนวเป็นมาแล้วอย่างที่เป็นอยู่เดี๋ยวนี้ สิ่งต่าง ๆ ในโลกก่อรูปขึ้นมาจากสสาร (7) ปรัชญาเวทานตะ เชื่อว่าโลกเป็นเพียงปรากฏการณ์ของสิ่งสมบูรณ์ คือ พรหมัน ไม่เคยถูกสร้างขึ้นมาจริง และ (8) ปรัชญาอุปนิษัท ถือว่าพรหมันเป็นมูลการณะของสรรพสิ่งจึงได้วิวัฒนาการมาเป็นโลกและสรรพสิ่งในโลก 2) โลกตามทัศนะของพุทธปรัชญาเถรวาท มิได้มีความหมายแต่เพียงโลกอันที่เป็นอยู่อาศัยของมนุษย์และสรรพสิ่งที่มีชีวิตในโลกนี้เท่านั้นยังหมายรวมไปถึงภพภูมิอื่นที่เราไม่สามารถสัมผัสได้ด้วยประสาทสัมผัสที่มนุษย์มีอยู่ได้ ซึ่งครอบคลุมถึงสิ่งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม สำหรับแนวคิดมูลเหตุการเกิดขึ้นของโลกนั้นมีการเกิดขึ้นมีการถูกทำลายมีการรวมตัวกัน และสลายตัววนเวียนกันไปตามกฎธรรมชาติ แต่จะเน้นที่ตัวมนุษย์มากกว่าสิ่งมีชีวิตชนิดอื่น 3) วิเคราะห์แนวคิดเรื่องโลกในพุทธปรัชญา แบ่งออกเป็น 3 ประการ คือ 1) แนวคิดเรื่องโลกในเชิงภูมิศาสตร์ มี 3 ประเภท ได้แก่ มนุษโลก เป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์ เทวโลก เป็นที่อยู่อาศัยของเทวดาและพรหมโลก เป็นโลกที่อยู่อาศัยของพรม 2) แนวคิดเรื่องโลกในเชิงจริยศาสตร์ มี 3 ประเภท ได้แก่ กามโลก เป็นโลกของหมู่สัตว์ผู้เกี่ยวข้องอยู่ในกาม รูปโลก เป็นโลกที่อยู่อาศยของสัตว์ผู้เข้าถึงรูปฌาน และอรูปโลก เป็นโลกที่อยู่อาศัยของสัตว์ผู้เข้าถึงอรูปฌาน 3) แนวคิดเรื่องโลกตามทัศนะของพระพุทธโฆษาจารย์มี 3 ประเภท ได้แก่ โอกาสโลก เป็นโลกที่เป็นแผ่นดิน ซึ่งเป็นที่อยู่อาศัยของสิ่งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต สัตวโลก เป็นโลกที่อยู่ของหมู่สัตว์ ซึ่งได้แก่สัตว์ในภูมิต่างๆ และรวมถึงสัตว์สิ่งที่มีชีวิตวิญญาณทั้งหมดและสังขารโลก หมายถึง โลก คือ สังขารของสิ่งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิตรวมไปถึงการปรุงแต่งทางอารมณ์ด้วย