วิเคราะห์แนวคิดเกี่ยวกับตรรกวิทยาในปรัชญาอินเดีย

บทคัดย่อ

บทความนี้ศึกษาตรรกวิทยาในปรัชญาอินเดีย โดยเปรียบเทียบระหว่างตรรกะของพุทธศาสนาและปรัชญานยายะ ซึ่งมีพื้นฐานความเชื่อต่างกัน กล่าวคือ พุทธศาสนาไม่ยึดถือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ขณะที่นยายะเชื่อในสิ่งศักดิ์สิทธิ์และความจริงภายนอก ตรรกะในพุทธศาสนาเน้นการใช้ปัญญาพิจารณาอย่างมีเหตุผล ผ่านการปฏิบัติจนเกิดภาวนามยปัญญา โดยเน้น 3 ประเด็นคือ (1) ความรู้ระดับปรมัตถ์ (2) การรู้แจ้งจากการฝึกปฏิบัติ (3) การใช้หลักธรรม เช่น อริยสัจ 4 เป็นพื้นฐานการหาเหตุผล ส่วนนยายะถือเป็นปรัชญาสัจนิยมทางตรรกะ (Logical Realism) เชื่อว่ามีความจริงแท้ 2 ลักษณะ คือ ฝ่ายวัตถุ และฝ่ายนามธรรม ทั้งสองเป็นอิสระต่อกัน นอกจากนี้ นยายะยังเป็นปรัชญาแบบอณูพหุนิยม (Atomic Pluralism) ที่เชื่อว่าโลกเกิดจากธาตุทั้ง 4 ได้แก่ ดิน น้ำ ลม ไฟ กล่าวโดยสรุป ตรรกะในพุทธศาสนาเน้นการรู้แจ้งภายในจากการปฏิบัติธรรม ขณะที่นยายะเน้นตรรกะภายนอกจากองค์ประกอบของโลกและจิตใจที่แยกออกจากกัน